“Ochtendrood, water in de sloot.”

Wie kent hem niet, deze spreuk? Zo goed als iedereen waarschijnlijk want er zijn tientallen variaties op deze spreuk in omloop. Dan kan het toch haast niet anders dan dat er een flinke grond van waarheid in zit? Hoe zijn anders al die variëteiten ontstaan? Om er nog enkele te noemen:

“Hebben wolken ’s morgens rode randen, dan is er regen voorhanden.”

“Des avonds grijs en des morgens rood, dan stelt men zich aan regen bloot.”

“Avondrood geen nood, morgenrood regen in de sloot.”

En zo kunnen we nog wel een flink eind doorgaan. We hebben vandaag aan den lijve mogen ondervinden dat er in die (dikwijls oude) weerspreuken soms (niet altijd) een flinke wetenschappelijke basis zit. Zeker in deze. Zo goed als heel Vlaanderen kleurde vanochtend immers in de meest prachtig rode schakeringen. Wie het gemist heeft, kan het hier nog even herbeleven want het was de moeite:

De vraag is echter waarom die lucht rood kleurt en niet groen of geel?

Om te begrijpen hoe dat komt, moeten we echter wel even wat fysica van onder het stof halen. Ik hoor u al erg luid denken “saai”, maar voor u zuchtend afhaakt, lees toch maar eerst nog wat verder, het is allemaal niet zo moeilijk als het klinkt!

Deze spreuk kunnen we alleen goed doorgronden, als we het even over ons zichtbare licht hebben. Licht is in sé niet veel meer dan straling en straling is er overal om ons heen. Alles bestaat uit straling: warmte, het licht, infraroodstraling, kosmische straling, radiostralen en wifi-straling! Al deze straling heeft zijn eigen plaats in het electromagnetisch spectrum (zie verder) en bestaat uit golven! Licht is een golf, een microgolfoven, zendt straling in golven uit (de naam zegt het zelf) en ook radio bestaat uit golven en ja: ook de wifi in uw huis straalt golven uit die door heel uw huis (en lijf) gaan. Elke straling heeft daarbij een aparte golflengte.

Golflengte: zoals de naam het zelf zegt: de afstand tussen twee pieken van een continue golf:

Ook het witte licht dat wij zien, heeft een aparte golflengte binnen dat spectrum.

In de afbeelding hieronder kun je zien dat radiogolven een heel lage frequentie en een heel lange golfamplitude hebben. Hoe hoger de frequentie van de golven wordt, hoe gevaarlijker eigenlijk de straling wordt voor ons, mensen. Röntgenstraling en gammastraling bijvoorbeeld, hebben een heel korte golflengte en zijn dus erg schadelijk. Dat is ook meteen de reden waarom het niet goed is om veel röntgenfoto’s te laten maken en waarom dokters dat tot een strikt minimum beperken. Het zichtbare licht zit daar ergens tussenin en is in feite wit.

Dat witte licht dat wij zien, bestaat echter uit een breed kleurenpallet van rood over geel naar groen, blauw en tenslotte violet. Dat wit licht uit al die kleuren bestaat, kan je zien als je een lichtbundel door een prisma stuurt. De straal wit licht wordt in die prisma gebroken en komt er aan de andere kant uit als een gekleurde lichtbundel. Dat is hetzelfde als wat er gebeurt bij de breking van het licht door regendruppels: het witte licht van de zon wordt in de regendruppels gebroken, net als bij een prisma, en komt er gekleurd uit: een regenboog is geboren!

De wakkere lezer zal hierbij al direct gezien hebben dat het rode licht de langste golflengte heeft en dat is de sleutel voor ons mysterie van het ochtendrood.

Wanneer het zonlicht onze planeet bereikt, bestaat het dus uit al die kleuren die samengebald zitten in wit licht. De kleuren met de kortste golflengte, worden daarbij het gemakkelijkste verstrooid. De kleuren met langere golflengte, blijven veel langer overleven en kunnen verder in die atmosfeer geraken. Overdag, wanneer de zon hoog aan de hemel staat, speelt dat niet veel rol, maar ’s avonds en ’s morgens vroeg wel. Onderstaande figuur van de situatie bij zonsopkomst maakt dat duidelijk:

De zon staat dan nog laag aan de hemel en dus moeten haar stralen met wit licht een lange weg afleggen door de atmosfeer om de waarnemer (wij dus) te bereiken. Het blauwe licht is al lang verstrooid tegen dat die stralen ons bereiken en wat overblijft is vooral het rode licht, dat met de langste golflengte dus.

Zo lang het mooi en helder weer is, zullen we daar allemaal niet veel van merken, maar als er daar bovenop dan ook nog eens een front nadert met regenwolken, dan krijg je niet veel breking van het witte licht meer, want enkel de rode componenten uit dat witte licht zijn nog over en bam: daar heb je het dan: ochtendrood!

Wat is dan het verband met het water in de sloot? Simpel: bij ons is de overheersende windrichting westelijk, dus: storingen komen meestal uit het westen. Als de timing dan perfect valt en die storing komt net voor zonsopkomst binnen, dan zitten er in het oosten nog opklaringen en kan de zon nog net onder het aankomende front aan schijnen. Ze belicht dan de onderkant van de wolken die er aan komen, dus kleuren die rood! Het front loopt dan na zonsopkomst verder binnen en brengt uiteindelijk regen met zich mee en zo komt het dat een rode zonsopkomst dikwijls (maar niet altijd) een regenachtige dag aankondigt!

Zoals je ziet, viel dat allemaal nog goed mee om tot hier mee te lezen en is fysica dus toch eigenlijk vrij simpel en zeker in de weerkunde fun!!!