Over de (S)PV, de SSW en een mogelijke KG …
Wablieft? Ofwel: de (Stratospheric) Polar Vortex, de Suddenly Stratospheric Warming en een KoudeGolf.
Wat is een (S)PV of Stratosperic Polar Vortex?
Er is de laatste dagen in de media vrij veel te doen over de ‘Polar Vortex’ die ‘plots’ gesplitst is en daardoor een mogelijke winterinval bij ons zal teweeg brengen. Maar waar gaat het eigenlijk over?
Ik zal proberen dat hier eenvoudig uit te leggen, maar het is erg complexe materie dus het artikel is vrij lang geworden en gaat stap voor stap vooruit.
Om te beginnen moeten we kijken naar onze atmosfeer. Die is opgedeeld in verschillende lagen. Zie de afbeelding hieronder.
Ons weer speelt zich af in de onderste laag: de troposfeer. Die is maar een 6 tot 12 km dik, afhankelijk van de plaats op aarde en het seizoen.
Aan de polen is die minder dik dan aan de evenaar en in de zomer is die bij ons dikker dan in de winter. Wolken zitten enkel in die onderste laag en de hoogste toppen van de wolken reiken tot aan de top van de troposfeer.
Daarboven zit een volgende laag: de stratosfeer. Daarin zitten geen wolken, maar er spelen ook daar weerelementen mee zoals wind, luchtdruk, temperatuur en luchtvochtigheid. In die stratosfeer vormt zich in de winter boven de Noordpool een reservoir van koude lucht. Dat is normaal en is een gevolg van de poolwinter wanneer de lucht op die hoogte afkoelt tot waarden van rond de -80°C. Ter vergelijking: in de zomer heeft de lucht op die hoogte nog altijd gemiddeld een temperatuur van rond de -35°C. Als gevolg daarvan krijg je rond de Noordpool in de winter de vorming van een ‘Polar Vortex’ of lagedrukgebied waarrond zich een sterke westelijke wind vormt: zie afbeelding. En eigenlijk is die term niet helemaal juist. We moeten eigenlijk spreken van een SPV: Een Stratosferische Polar Vortex. Verder in de tekst als SPV aangeduid. Die hoeft niet altijd een perfect ronde vorm te hebben. Zie afbeelding hieronder.
Dat wil dus zeggen dat in een “normale” winterse situatie, die koude lucht als het ware gevangen zit in die polar vortex (lees lagedrukgebied) dat zich daar vormt. Aan de rand van die vortex, is er een vrij groot verval in temperatuur. De ingevangen koude lucht is veel kouder dan de lucht daarbuiten en dus krijg je aan de rand ervan een sterk windveld op grote hoogte: een zogenaamde “jet stream” of straalstroom: zie afbeelding hierboven.
Dat is NIET dezelfde straalstroom als diegene die bij ons op lagere hoogtes terug te vinden is. Deze straalstroom kennen velen onder ons nog uit de weerberichten van de tijd van Armand Pien. Die speelt ook nog steeds een grote rol in ons weer, maar dat is een ander verhaal.
Deze straalstroom die aan de SPV verbonden is, zit wat hoger en ontstaat enkel in de poolwinter. Je zou het als ‘Polar (Night) Jetstream’ kunnen omschrijven. Dat is dus een normale winterse toestand. Een stevige bel koude lucht in de hoogte, die gevangen zit op grote hoogte boven de Noordpool, met daaromheen over het volledige noordelijke halfrond een stevige westelijke stroming.
Merk op: dat is de situatie op grote hoogte in de atmosfeer, in de stratosfeer dus. Die gaat zeker niet altijd hand in hand met de situatie aan de grond!
Wat gebeurt er nu bij een SSW? Een Suddenly Stratospheric Warming?
Wel: die bel koude lucht op grote hoogte, warmt op! Er vindt in de stratosfeer een stijging plaats van de temperatuur. Dat kan zeer plots en snel gaan. Stijgingen van 30 tot 50°C op enkele dagen tijd zijn geen uitzondering! Dat gebeurt niet altijd en zeker niet in elke winter, maar door een samenspel van factoren kan het in sommige jaren wél plaatsvinden. De oorzaak van deze opwarming kan divers zijn. Meestal gebeurt dit doordat er een grote verticale verstoring in de atmosfeer plaatsvindt. Dat kan een gevolg zijn van een sterke blokkade door een hogedrukgebied aan de grond, of door zogenaamde ‘Rossby golven’. Ik ga hierop niet verder in, dat zou ons te ver leiden en is voer voor een artikel apart, maar onthou gewoon dat er door een verstoring op lagere breedte, er een erg plotse opwarming van de koude bel boven de Noordpool plaatsvindt, waardoor de Polar Vortex ophoudt te bestaan, of toch minstens in stukken breekt.
Nu is dat iets dat normaal gezien aan het eind van het winterseizoen altijd wel gebeurt. Logisch ook: De poolwinter komt tot een einde en we hebben aan het begin van het artikel gelezen dat dit een voorwaarde is voor het vormen van die koude luchtbel.
De aandachtige lezer zal dus al een voorzichtige conclusie trekken: in het geval van een intact zijnde SPV en een sterke straalstroom daarrond, is er sprake van een stevige westelijke stroming en is de kans op blokkades en flinke winterinvallen bij ons niet zo heel erg groot. Logisch ook: voor koude moet de lucht bij ons uit een noordelijke of oostelijke richting komen. Als de wind op grote hoogte uit het westen komt, is de kans op een westelijke wind aan de grond dan ook veel groter. Westelijke winden brengen bij ons in de regel zachte lucht met storingen en regen.
Breekt die SPV op of raakt die verstoord, dan is de kans op het optreden van blokkades bij ons veel groter. Er vormt zich dan gemakkelijk aan de grond een hogedrukgebied en afhankelijk van waar dit zich precies vormt, kan de wind daardoor bij ons uit een noordelijke en oostelijke richting gaan waaien. Daardoor kan koudere lucht van over de Noordpool tot in Europa geraken en boem: daar zijn we dan: het verband tussen een SPV – SSW en KG is er.
Komt er nu een koude-inval? Wat is er nu aan de hand de laatste weken?
Die SSW is er! De koude bel lucht is effectief plots opgewarmd: een Suddenly Stratospheric Warming (plotse stratosferische opwarming) en de Polar Vortex is effectief in stukken gebroken. Wil dat nu zeggen dat het ook echt winter zal worden? Neen, dat is niet zeker. De kans is groter geworden dat er ergens op het noordelijk halfrond een blokkade gevormd wordt met vorming van een hogedrukgebied waardoor koude poollucht naar het zuiden kan trekken. De stevige westelijke stroming op grote hoogte is er immers niet meer en daardoor is de stroming op die hoogte gaan meanderen. Zo’n patroon zorgt ervoor dat er ook aan de grond meer meandering is en dat er zich gemakkelijker patronen van afwisselend hoge- en lagedrukgebieden vormen in plaats van een aanhoudende aanvoer van lagedrukgebieden. Waar dat gebeurt en of dat gebeurt, is niet zeker. We zitten ten andere ook al in de tweede helft van februari en de winter was tot nu toe ook niet koud en ook dat speelt een rol in het verhaal. Echt héél koud weer zou theoretisch nog kunnen, maar dan moet alles goed vallen. Het is echter niet onmogelijk. We hadden ook in 2013 te maken met dit verschijnsel van plotse opwarming in de stratosfeer, maar dat gebeurde toen veel vroeger in de winter, waardoor het tot in april koud bleef. Toen viel de luchtdrukverdeling wel goed om koude lucht tot bij ons te krijgen, maar dat is zeker geen garantie dat dit nu opnieuw zou gaan gebeuren.
Dit jaar kregen we tot nu toe geen koude winter en is er geen grote voorraad koude lucht aanwezig die op 1-2-3 bij ons geraakt, zelfs al zou de wind nu toch oost tot noordoost worden. Op dit moment tonen sommige weermodellen dat er eind volgende week misschien toch wat koudere lucht binnenloopt met effectief de vorming van een blokkerend hogedrukgebied, maar dat is slechts één van de opties.
Er zijn evengoed andere mogelijkheden en op lange termijn verwachtingen maken, blijft toch nog altijd erg moeilijk. Er zijn zoveel factoren die hierop invloed hebben, dat grote uitspraken hierover doen niet veel zin heeft. Laat ons het er bij houden dat de kans op nog wat winters weer door de ontwikkelingen op grote hoogte wat groter geworden zijn, maar het blijft niet meer dan een verhoogde kans.
Op korte termijn blijft het voorlopig wel vrij normaal februariweer met tot midden volgende week maxima telkens rond 7-8°C en in de nachten minima rond of iets onder het vriespunt. Veel normaler kan het voor half februari voorlopig niet zijn en de invloed van die SPV-SSW is voorlopig niet aan de orde.
